नेपाल स्टक मार्केटमा पूँजीगत लाभ करको बारेमा जानकारी

पूँजीगत लाभ भनेको के हो ?

पूँजीगत लाभ भनेको तपाईंले खरिद गर्नुभएको धितोपत्र बेच्दा खरिद गरेको भन्दा माथिको मूल्यमा बिक्री गर्नुभएको छ भने प्राप्त हुने थप आम्दानी हो। विशेषगरी मूल्यवान् वस्तु, जग्गा, शेयर तथा धितोपत्र खरिद–बिक्री गर्दा प्राप्त हुने आम्दानीलाई पूँजीगत लाभ भनिन्छ। संसारभर धेरै मुलुकमा पूँजीगत लाभमा कर तिर्नुपर्ने नियम छ, र नेपालमा पनि घरजग्गा तथा धितोपत्रको कारोबारमा पूँजीगत लाभ भएको खण्डमा अनिवार्य रूपमा पूँजीगत लाभ कर (Capital Gain Tax, CGT) तिर्नुपर्दछ।

नेपालमा पूँजीगत लाभ करको दरहरू

नेपालमा शेयर बजारमा लाग्ने पूँजीगत लाभ करका दरहरू तपाईंले शेयर कति समय राखेर बिक्री गर्नुभयो भन्ने कुराले फरक पार्दछ:

- १ वर्षभन्दा कम अवधिका लागि: तपाईंले ३६५ दिनभन्दा कम अवधि शेयर होल्ड गरेर नाफा आर्जन गर्नुभएको छ भने ७.५% को दरमा पूँजीगत लाभकर तिर्नुपर्ने हुन्छ।

- १ वर्षभन्दा बढी अवधिका लागि: तपाईं दीर्घकालीन लगानीकर्ता हो र ३६५ दिनभन्दा बढी अवधि शेयर होल्ड गरेर बिक्री गर्नुभएको छ भने करको दर ५% पर्न जान्छ।

व्यक्तिगत र संस्थागत लगानीकर्ताका लागि कर दरहरू

- व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरू: नियमित कारोबार नगर्ने वा १ वर्ष भन्दा बढी अवधिसम्म शेयर वा सम्पत्ति होल्ड गरेर बिक्री गर्ने व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूले आफ्नो नाफाको ५% पूँजीगत लाभ कर तिर्नुपर्दछ। तर, यदि एक वर्षभन्दा कम समयको लागि शेयर वा घरजग्गा होल्ड गरेर बेच्छन् भने ७.५% को दरमा पूँजीगत लाभकर तिर्नुपर्दछ।

- संस्थागत लगानीकर्ताहरू: संस्थागत लगानीकर्ताहरूले घरजग्गा वा शेयर बिक्रीबाट प्राप्त नाफामा १० प्रतिशत पूँजीगत लाभकर तिर्नुपर्छ। यस्तो कर संस्थागत लगानीकर्ताहरूको लागि एड्भान्स कर हो, जसलाई वर्षको अन्त्यमा अन्य नियमित व्यवसायबाट प्राप्त गरेको आम्दानी तथा खर्च समायोजन गरी वर्षको अन्तिममा तिर्नुपर्ने आयकरमा जोड्न वा घटाउन सक्छन्।

लाभांश कर

तपाईंले कम्पनीबाट नगद लाभांश वा बोनस मार्फत थप शेयरहरू प्राप्त गर्दा ५ प्रतिशतको दरमा कर तिर्नुपर्दछ। यसरी प्राप्त बोनस शेयरलाई बिक्री गरेको खण्डमा पूँजीगत लाभको गणना यस प्रकार गरिन्छ:

- बोनस शेयर: खातामा आएको ३६५ दिनभन्दा बढी भएको खण्डमा व्यक्तिगत लगानीकर्तालाई ५% प्रतिशत र ३६५ दिनभन्दा कम भएको खण्डमा ७.५% पूँजीगत लाभकर लाग्ने गर्दछ। संस्थागत लगानीकर्तालाई १० प्रतिशत पूँजीगत लाभकर लाग्ने गर्दछ।

पूँजीगत लाभ गणना विधि

पूँजीगत लाभ तल दिइएको विधिद्वारा गणना गरिन्छ:

बिक्री रकम} - खरिद रकम} = पूँजीगत लाभ रकम

मर्जर र कर

मर्जर वा एक्विजिसनको अवस्थामा लेनदेनको विवरण, संलग्न कम्पनीहरू र प्रचलित कर कानूनहरूको आधारमा कर प्रभावहरू फरक हुन सक्छन्। सामान्यतया जब एक कम्पनीको शेयर अर्को कम्पनीको शेयरमा मर्ज हुन्छ, तत्काल कर दायित्व सिर्जना नहुन सक्छ। यद्यपि, प्राप्त भएका नयाँ शेयरहरूमा भविष्यको पूँजीगत लाभ गणना फरक लागतको आधारमा हुनसक्छ।