विदेशी मुद्राको विनिमय दर कसरी निर्धारण हुन्छ ?

विदेशी मुद्राको विनिमय दर निर्धारण गर्न विभिन्न तरिकाहरू अपनाइन्छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले मुख्य रूपमा दुईवटा तरिका प्रयोग गर्छ:

1. मूल्य निर्धारण (Fixed Exchange Rate): यो तरिका अन्तर्गत, सरकार वा केन्द्रीय बैंकले विदेशी मुद्राको विनिमय दरलाई एक स्थिर स्तरमा राख्छ। यसमा सामान्यतया भारतीय रुपैयाँ र नेपाली रुपैयाँ बीचको विनिमय दर स्थिर रहन्छ। यसमा विदेशी मुद्रा विनिमय दरलाई सुन वा अन्य ठोस सम्पत्तिहरूसँग बाँधेर राख्न सकिन्छ।

2. मूल्य परिवर्तनशीलता (Flexible Exchange Rate): यो तरिका अन्तर्गत, विदेशी मुद्राको विनिमय दर बजारका माग र आपूर्तिका आधारमा निर्धारण हुन्छ। विनिमय दर बिभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको ब्याजदर, बजेट घाटा, र राजनीतिक स्थिरताका कारण घटबढ हुन्छ।

विदेशी मुद्रा विनिमय दरको मुख्य निर्धारकहरू:

1. ब्याजदर (Interest Rates): बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको ब्याजदर घटबढ हुँदा, त्यसले विदेशी मुद्रा विनिमय दरमा प्रभाव पार्छ। उच्च ब्याजदर भएको देशमा विदेशी मुद्राको माग बढ्न सक्छ, जसले त्यस मुद्राको विनिमय दर बढाउँछ।

2. बजेट घाटा (Budget Deficit): सरकारको बजेट घाटाले पनि विदेशी मुद्रा विनिमय दरमा प्रभाव पार्छ। जब सरकारको खर्च आम्दानीभन्दा बढी हुन्छ, त्यो घाटा पूर्ति गर्न विदेशी मुद्रा आवश्यक पर्छ, जसले विनिमय दरमा असर पुर्‍याउँछ।

3. राजनीतिक स्थिरता (Political Stability): देशको राजनीतिक स्थिरताले पनि विदेशी मुद्रा विनिमय दरमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। राजनीतिक अस्थिरताको कारण सरकारको नीति परिवर्तन हुनसक्छ, जसले विदेशी मुद्रा विनिमय दरमा उतारचढाव ल्याउँछ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले दैनिक विदेशी मुद्रा विनिमय दर सार्वजनिक गर्छ, जुन बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले लागू गर्छन्। विनिमय दर सामान्यतया अमेरिकी डलर, यूरो, पाउण्ड, रियाल, र दिनारका लागि बढी सटही हुन्छ।

विनिमय दरको निर्धारण प्रक्रिया:

- मूल्य निर्धारण: विदेशी मुद्राको सटही दर नेपाल राष्ट्र बैंकले आफ्नो प्रयोजनको लागि निर्धारण गर्दछ।

- मार्जिन: बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले राष्ट्र बैंकद्वारा निर्धारण गरिएका दरमा केही वैधानिक 'मार्जिन' राखेर सटही दर निर्धारण गर्दछन्।

विनिमय दरको निर्धारण बजारको आधारमा पनि गर्न सकिन्छ, जुन प्रमुखत: मुद्राको आपूर्ति र मागमा निर्भर रहन्छ। बजारमा उच्च माग भएको मुद्रा बलियो रहन्छ र आपूर्ति कम भएको मुद्रा कमजोर हुन्छ। यसरी विनिमय दर घटबढ हुन्छ।