अरुण–३ जलविद्युत परियोजना: नेपालको ऊर्जा र आर्थिक प्रगतिको नयाँ आयाम
Author
Dipesh Ghimire
सङ्खुवासभा जिल्लाको प्रदेश नम्बर १ मा अवस्थित अरुण–३ जलविद्युत परियोजना नेपालले जलविद्युतको सम्भावना उपयोग गर्न लागेको ठूला परियोजनामध्ये एक हो। एसजेभीएन अरुण–३ पावर डेभलपमेन्ट कम्पनी (SAPDC) द्वारा विकास गरिएको यो परियोजना नेपालको ऊर्जा र आर्थिक परिदृश्यलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउने लक्ष्य राख्छ।
परियोजनाको मुख्य विवरण
९०० मेगावाटको जडित क्षमता र वार्षिक ३,४६६ गीगावाटघण्टा ऊर्जा उत्पादन क्षमतासहितको यो परियोजना नेपालको ऊर्जा आवश्यकता पूरा गर्न महत्त्वपूर्ण साबित हुनेछ। यस परियोजनाको अनुमानित लागत २०७७ सालको हिसाबले १४४ अर्ब रुपैयाँ रहेको छ। परियोजना ३.४ घण्टाको दैनिक पिकिङ समय (PRoR मोडल) अनुसार सञ्चालनमा आउनेछ।
आर्थिक र सामाजिक लाभ
अरुण–३ परियोजनाले ऊर्जा उत्पादनबाहेक निम्नानुसार विभिन्न बहुपक्षीय लाभ प्रदान गर्दछः
राजस्व संकलन: २५ वर्षको कन्सेसन अवधिमा ३४८ अर्ब रुपैयाँ राजस्व प्राप्त गर्ने अपेक्षा।
ग्रामीण विद्युतीकरण: परियोजनाबाट प्रभावित परिवार (PAF) का लागि मासिक ३० युनिट निःशुल्क विद्युत्।
स्थानिय सेयर: स्थानिय समुदायलाई १.६ अर्ब रुपैयाँ बराबरको सेयर वितरण।
रोजगारी सृजना: निर्माण र सञ्चालन अवधिमा करिब ३,००० प्रत्यक्ष रोजगारीका अवसरहरू।
निःशुल्क ऊर्जा: उत्पादन हुने कुल ऊर्जाको २१.९% निःशुल्क उपलब्ध।
पूर्वाधार र कनेक्टिभिटी
परियोजनाको प्रसारण संरचनामा नेपाल र भारतलाई जोड्ने २१७ किलोमिटर ४०० केभी डबल सर्किट लाइन निर्माण हुनेछ। यसले क्षेत्रीय कनेक्टिभिटीलाई बलियो बनाउँदै नेपालका लागि विद्युत् निर्यातका नयाँ सम्भावनाहरू खोलेर व्यापार घाटा कम गर्न मद्दत पुर्याउनेछ।
हालको प्रगति
हालसम्म परियोजनाको ५३% निर्माण कार्य सम्पन्न भइसकेको छ भने ४०.६३% आर्थिक प्रगति भएको छ। तर, प्रसारण लाइन निर्माण कार्यमा मात्र १२.२% भौतिक प्रगति र २८.०१% आर्थिक प्रगति हासिल भएको छ।
कन्सेसन मोडेल
अरुण–३ परियोजना निर्माण, सञ्चालन र हस्तान्तरण (BOOT) मोडेलमा आधारित छ, जसमा वाणिज्यिक सञ्चालन मिति (COD) पछि २५ वर्षसम्म कम्पनीले सञ्चालन गर्नेछ। कन्सेसन अवधि समाप्त भएपछि परियोजना नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरिनेछ।
क्षेत्रीय प्रभाव
यो परियोजनाको प्रसारण संरचना सङ्खुवासभा, भोजपुर, खोटाङ, उदयपुर, सिराहा, धनुषा, र महोत्तरी जिल्लाहरूबाट गुज्रनेछ। यसले एक क्षेत्र मात्र नभई देशका विभिन्न भागमा लाभ पुर्याउनेछ।
भविष्यको दृष्टिकोण
अरुण–३ जलविद्युत परियोजना केवल ऊर्जा उत्पादनका लागि मात्र नभई दक्षिण एसियामा नेपाललाई ऊर्जा केन्द्र बनाउने लक्ष्यको प्रतीक हो। जलविद्युत सम्भावनाको उपयोग गर्दै नेपालले दिगो आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न, ग्रामीण जीविकोपार्जनमा सुधार गर्न, र ऊर्जा व्यापारमार्फत क्षेत्रीय सहकार्यलाई बलियो बनाउने योजना अघि सारेको छ।
यो परियोजना नेपालको पूर्वाधार र ऊर्जा लक्ष्यहरूलाई अगाडि बढाउनका लागि सार्वजनिक–निजी साझेदारी र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको महत्त्वपूर्ण उदाहरण हो। सञ्चालनमा आएपछि अरुण–३ जलविद्युत परियोजनाले केवल घरहरू उज्यालो पार्ने होइन, नेपालको आर्थिक भविष्यलाई उज्यालो बनाउने मार्ग प्रशस्त गर्नेछ।
