को हुन रतन टाटा ? भारतीय उद्योगका प्रेरणादायी शिखर पुरुषको अन्त्य

को हुन रतन टाटा ? भारतीय उद्योगका प्रेरणादायी शिखर पुरुषको अन्त्य

भारतीय उद्योगपति रतन नवल टाटाको ८७ वर्षको उमेरमा बुधबार राति निधन भएको छ।  टाटा समूहका अध्यक्ष समेत रहेका टाटाले पछिल्लो समयमा भारतीय सरकारी स्वामित्वको वायू सेवा कम्पनी एयर इण्डियाको स्वामित्व ग्रहण गरेपछि पुनः चर्चाको शिखरमा पुगेका थिए।

उनको निधनले भारतमा शोकको छायाँ पारेको छ। टाटा समूहलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउन उनको महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ। उनले टाटा समूहलाई विश्वव्यापी स्तरमा स्थापित गराउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए।

टाटाको जन्म सन् २८ डिसेम्बर १९३७ मा मुम्बईमा भएको थियो। उनले इन्जिनियरिङ अध्ययन गरेका थिए।

टाटा समूहले स्टील, इन्फोटेक, अटोमोबाइल, होटल, रिटेललगायत विभिन्न क्षेत्रमा व्यवसाय गर्दै आएको छ। टाटा समूहका केही प्रमुख कम्पनीहरूमा टाटा स्टील, टाटा मोटर्स, टाटा कन्सल्टेन्सी सर्विसेज, इन्डियन होटल्स कम्पनी लिमिटेड आदि छन्।

टाटाको निधनमा भारतीय राष्ट्रपति द्रोपदी मुर्मुर, भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी लगायतले शोक व्यक्त गरेका छन्। राष्ट्रपति मुर्मुरले उद्योगपति रतन टाटाको निधनबाट भारतले यस्तो आइकनलाई गुमायो जसले पुँजी वृद्धिलाई देशको निर्माणसँग र उत्कृष्टतालाई नैतिकतासँग जोड्यो ।

को हुन रतन टाटा ?

रतन नवल टाटा भारतीय उद्योगको प्रतिष्ठित नाम हो, जसले टाटा समूहलाई विश्वव्यापी उचाइमा पुर्याउँदै भारतलाई पनि विश्व उद्योग नक्शामा सम्मानजनक स्थान दिलाएका छन्। टाटा समूहको नेतृत्वमा उनले पुर्‍याएको योगदान केवल आर्थिक प्रगतिको हिसाबले मात्र नभएर सामाजिक र परोपकारी कार्यहरूको दृष्टिले पनि अद्वितीय छ।

प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा

२८ डिसेम्बर १९३७ मा मुम्बईमा जन्मिएका रतन टाटाको बाल्यकाल अलि कठिन रह्यो। जब उनी ७ वर्षका थिए, उनका आमाबुबा छुट्टिए। उनलाई उनकी हजुरआमा नवाब टाटाले हुर्काउनुभयो। रतन टाटाले कर्नेल विश्वविद्यालयमा आर्किटेक्चर र स्ट्रक्चरल इन्जिनियरिङमा स्नातक गरे र त्यसपछि हार्वर्ड बिजनेस स्कूलमा एडभान्स्ड म्यानेजमेन्ट प्रोग्राम पुरा गरे। यद्यपि, उनले सानै उमेरमा ठूलो चुनौतीको सामना गरे, तर उनले आफ्नो परिवारको परम्परा र जिम्मेवारीलाई कहिल्यै पछि हट्न दिएनन्।

टाटा समूहमा यात्रा

रतन टाटाले १९६२ मा टाटा समूहको एउटा सहायक कम्पनीमा काम गर्न सुरु गरे। उनले आफैँलाई कम्पनीको ग्राउन्ड लेभलमा खटाएर अनुभव बटुले। १९७१ मा उनलाई राष्ट्रिय रेडियो र इलेक्ट्रोनिक्स कम्पनी (नेल्को) को जिम्मेवारी दिइयो, जसले ठूलो घाटा व्यहोरेको थियो। रतन टाटाको मेहनतले कम्पनीलाई मुनाफामा फर्कायो, यद्यपि उनले आफ्नो पहिलो ठोस व्यवसायिक सफलता १९९१ मा टाटा समूहको अध्यक्ष बनेपछि प्राप्त गरे।

टाटा समूहको अध्यक्षको रूपमा, रतन टाटाले विभिन्न परियोजनाहरूमा लगानी गर्ने निर्णय लिए, जसले केवल भारतमै नभएर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि टाटा समूहलाई ख्याती दिलायो। उनले नयाँ पद्धतिहरू, नवीनता, र रणनीतिक सोचमार्फत् कम्पनीलाई प्रतिस्पर्धात्मक बनाउँदै लगे। उनले सन् २००० मा टाटा चायद्वारा टेटलीलाई किन्नु, २००७ मा कोरस ग्रुपलाई किन्नु, र २००८ मा जगुआर र ल्यान्ड रोभरलाई किन्नुजस्ता महत्वपूर्ण निर्णयहरू गरे, जसले टाटा समूहको अन्तर्राष्ट्रिय छवि निर्माण गर्यो।

सामाजिक उत्तरदायित्व र परोपकारिता

रतन टाटाको नेतृत्वमा टाटा समूहले आफ्नो सामाजिक उत्तरदायित्वलाई प्रमुख प्राथमिकतामा राख्यो। टाटा ट्रस्ट, जसले शिक्षा, स्वास्थ्य, ग्रामीण विकास, महिला सशक्तिकरण, र वातावरणको संरक्षणमा लगानी गर्दछ, टाटा समूहको परोपकारी पाटोको महत्वपूर्ण अंग हो। रतन टाटाको नेतृत्वमा टाटा समूहले धेरै सामाजिक परियोजनाहरूमा ठुलो लगानी गर्यो, जसमा ग्रामीण स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, र पिउने पानीको सुविधा उपलब्ध गराउने परियोजना प्रमुख थिए।

रतन टाटाले २००९ मा टाटा नानोलाई बजारमा ल्याए, जुन विश्वको सबैभन्दा किफायती कारको रूपमा प्रस्तुत गरियो। यो कारले भारतका निम्न आय भएका परिवारहरूलाई किफायती यातायातको सुविधा दिने उद्देश्य राख्यो। उनले भारतलाई सस्तो र किफायती गाडी उपलब्ध गराउने परिकल्पना गरेर यो कार उत्पादन गरे। रतन टाटाको दृष्टिकोणले केवल आर्थिक लाभ होइन, सामाजिक लाभलाई पनि ध्यानमा राखेको थियो।

अन्तर्राष्ट्रिय विस्तार र रणनीतिक निर्णयहरू

टाटा समूहको अन्तर्राष्ट्रिय विस्तारमा रतन टाटाको भूमिका अतुलनीय छ। सन् २००० मा टाटा चायद्वारा बेलायतको प्रसिद्ध चिया कम्पनी टेटलीलाई किन्नु टाटा समूहको पहिलो ठूलो अन्तर्राष्ट्रिय अधिग्रहण थियो। यो सम्झौताले टाटा समूहलाई विश्वभर चिनायो। त्यसैगरी, २००७ मा रतन टाटाले टाटा स्टीलमार्फत कोरस ग्रुपलाई १२ अर्ब अमेरिकी डलरमा किने, जसले टाटा स्टीललाई विश्वको पाँचौं ठूलो इस्पात उत्पादक बनायो।

२००८ मा जगुआर र ल्यान्ड रोभरजस्ता प्रसिद्ध ब्रिटिश अटोमोबाइल ब्रान्डलाई टाटा मोटर्सले किन्नु, रतन टाटाको नेतृत्वमा भएको अर्को ऐतिहासिक अधिग्रहण थियो। यो कदमले टाटा मोटर्सलाई एक वैश्विक ब्रान्डका रूपमा स्थापित गर्यो र भारतलाई अटोमोबाइल उद्योगमा अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान दिलायो। रतन टाटाको यी सबै अधिग्रहणहरूले टाटा समूहलाई भारतबाहिर विस्तार गरेको मात्र होइन, टाटा समूहलाई विभिन्न क्षेत्रहरूमा नयाँ उचाइमा पुर्यायो।

रतन टाटाको परोपकारी योगदान

टाटा समूहका अन्य अध्यक्षहरूको जस्तै, रतन टाटाले पनि परोपकारी कार्यलाई अत्यन्तै महत्त्व दिए। ६०% भन्दा बढी टाटा समूहको स्टेक टाटा ट्रस्टद्वारा होल्ड गरिएको छ, जसले समाजसेवामा खर्च गरिन्छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, विज्ञान र प्रविधिको क्षेत्रमा टाटा ट्रस्टका माध्यमबाट उनीहरुले लाखौं भारतीयको जीवनस्तर सुधार्न प्रयास गरिरहेका छन्।

रतन टाटाले स्वास्थ्य, शिक्षा, र ग्रामीण विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएका छन्। उनले आफ्नो व्यक्तिगत सम्पत्तिको ठूलो हिस्सा समाजसेवामा खर्च गरेका छन्। यसैले, टाटा समूहलाई केवल नाफा कमाउने संस्थाका रूपमा मात्र नभई समाजको सेवा गर्ने संस्थाका रूपमा पनि लिइन्छ।

रतन टाटाको दृष्टिकोण

रतन टाटाको नेतृत्वको एक विशेषता भनेको उनी आधुनिकता र परम्परालाई सँगसँगै अघि बढाउने सोच राख्थे। उनले सधैं भनेका छन्, "उद्देश्य भनेको केवल मुनाफा होइन, समाजमा परिवर्तन ल्याउनु पनि हो।" उनी कर्मचारीहरूको हित र कम्पनीको स्थिरताका लागि सदैव प्रतिबद्ध रहन्छन्। रतन टाटाले भारतीय उद्योगलाई विश्वसँग जोड्ने मात्र होइन, भारतीय समाजमा पनि परिवर्तन ल्याउने प्रयत्न गरे।

उनको अनुसार, केवल उत्कृष्ट काम गर्दा मात्र नभएर, इमानदारी र पारदर्शिताले समाजमा दीर्घकालीन परिवर्तन ल्याउन सकिन्छ। रतन टाटाको नेतृत्वमा, टाटा समूहले उत्कृष्टता र नैतिकतालाई विशेष प्राथमिकतामा राखेर अघि बढ्यो।

पुरस्कार र सम्मान

रतन टाटाले भारतीय सरकारले प्रदान गर्ने "पद्म भूषण" (२०००) र "पद्म विभूषण" (२००८) जस्ता उच्च सम्मान प्राप्त गरेका छन्। यी सम्मानले उनको योगदानलाई प्रशंसा गर्न मात्र नभएर, भारतीय समाजमा उनको योगदानको कदर गरेको छ। टाटा समूहको अध्यक्ष पदबाट सन्यास लिएपछि पनि, रतन टाटा परोपकारी कार्यमा संलग्न छन्। उनी सधैं देश र समाजका लागि प्रेरणाको स्रोत बनेका छन् र उनको योगदानको कदर सधैं रहनेछ।

रतन नवल टाटाले आफ्नो व्यवसायिक जीवनलाई सन्तुलित बनाउँदै सामाजिक जिम्मेवारीलाई पनि प्रमुख प्राथमिकतामा राखेका छन्। उनी भारतीय उद्योगको एक शिखर पुरुषका रूपमा उभिएका छन्, जसले टाटा समूहलाई आर्थिक रूपमा सबल बनाएर मात्र नभएर सामाजिक उत्तरदायित्वको दृष्टान्त पनि प्रस्तुत गरे।

रतन टाटा, जसले भारतीय उद्योग जगतलाई नयाँ उचाइमा पुर्याए, भारतमा मात्र नभएर विश्वभरका लागि प्रेरणादायी व्यक्तित्व हुन्। उनी आदर्श र सिद्धान्तहरूको माला हुन्, जसले भारतीय उद्योगको पहिचान विश्वभर पुर्याउन सफल भए। रतन टाटाको योगदान र सोचले भविष्यका उद्यमीहरूलाई सधैं प्रेरित गर्नेछ।