नेपालमा बाढी र पहिरोले जलविद्युत् क्षेत्रमा पुर्याएको क्षति: शेयर बजार, अर्थतन्त्र, र दीर्घकालीन प्रभाव

नेपालको ऊर्जा क्षेत्रमा हालैको बाढी र पहिरोले गरेको क्षतिले देशको शेयर बजार, विशेष गरी नेप्सेमा सूचीबद्ध जलविद्युत् कम्पनीहरू, र समग्र अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पार्न सुरु गरेको छ। २ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ भन्दा बढीको क्षति, ११ सय मेगावाट विद्युत् उत्पादन बन्द हुनु, र १५ वटा निर्माणाधीन आयोजना प्रभावित हुनुले नेपालको ऊर्जा सुरक्षा र लगानी वातावरणमा गम्भीर प्रश्न खडा गरेको छ।

नेपालको शेयर बजार मापक नेप्सेमा सूचीकृत भएका प्रमुख जलविद्युत् कम्पनीहरू बाढीपहिरोबाट प्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित भएका छन्। माथिल्लो तामाकोसी, तल्लो हेवा खोला, र माण्डु खोला जस्ता ठूला आयोजनाहरूले उत्पादन ठप्प पार्नुपर्ने अवस्था आएको छ, जसले कम्पनीहरूको आम्दानीमा नकारात्मक असर पुर्याएको छ।

जलविद्युत् कम्पनीहरूको शेयर मूल्यमा गिरावट आउनु स्वाभाविक हो। उत्पादन बन्द हुँदा कम्पनीहरूले लगानीकर्तालाई दिने लाभांश, लाभ वितरण, र अन्य वित्तीय प्रतिफलमा कटौती गर्नुपर्ने अवस्था आउँछ। यस्तो परिस्थितिमा लगानीकर्ताहरूको मनोबल घट्छ । नेप्सेमा सूचीकृत प्रमुख जलविद्युत् कम्पनीहरूको शेयर मूल्यमा आउने गिरावटले सम्पूर्ण शेयर बजारमा नकारात्मक प्रभाव पर्छ, किनकि जलविद्युत् कम्पनीहरूले नेप्सेमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेका छन्।

जलविद्युत् नेपालको प्रमुख ऊर्जा स्रोत हो, र यसको दीर्घकालीन अवरोधले समग्र अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पार्छ। अहिलेको अवस्थामा ११ सय मेगावाट विद्युत् उत्पादन ठप्प भएको छ, जसको प्रत्यक्ष असर उद्योग, कृषि, व्यापार, र सेवाक्षेत्रमा परेको छ। नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले भारतबाट ३ सय मेगावाट विद्युत् आयात गरेको छ, तर यो मात्राले उद्योग र व्यापारको उच्च मागलाई सम्बोधन गर्न पर्याप्त नहुन सक्छ।

उद्योग र व्यवसायहरूले बिनाविचारको लोडशेडिङ सामना गर्नुपरेको अवस्था भएमा उत्पादनमा गिरावट आउनेछ। यसले कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) मा प्रत्यक्ष असर गर्नेछ। बाढीले सिँचाइ प्रणालीमा पनि ठूलो क्षति पुर्याएको छ, जसको असर कृषि उत्पादनमा देखिनेछ। नेपालजस्तो कृषि प्रधान देशका लागि बाढी र पहिरोको यस्तो क्षति दीर्घकालीन कृषि संकट निम्त्याउन सक्छ।

ऊर्जा क्षेत्रको क्षतिले सिँचाइ क्षेत्रलाई प्रभावित गरेपछि खाद्यान्न उत्पादन र निर्यातमा कमी आउन सक्छ। खाद्यान्न उत्पादनमा कमी हुनुको अर्थ खाद्य संकटको सम्भावना बढ्नु हो, जसले देशको आयातमा निर्भरता थप वृद्धि गर्न सक्छ। यो सबै अवस्थामा देशको व्यापार घाटा अझ बढ्नेछ, जसले अर्थतन्त्रलाई झनै कमजोर बनाउन सक्छ।

जलविद्युत् कम्पनीहरूले बैंकिङ प्रणालीबाट ठूलो परिमाणमा ऋण लिएका हुन्छन्, र उत्पादन बन्द हुँदा यी ऋणहरूको सेवा, भुक्तानी र ब्याज भुक्तानीमा समस्या उत्पन्न हुन सक्छ। बैंकहरूमा डिफल्टको सम्भावना बढ्न सक्छ, जसले गर्दा बैंकहरूको वित्तीय अवस्था कमजोर हुन सक्छ। ऋणको अवसूलन हुन नसक्दा बैंकिङ क्षेत्रले चुनौतीको सामना गर्नुपर्दा सम्पूर्ण वित्तीय प्रणाली अस्थिर बन्न सक्छ।

बैंकहरूले जलविद्युत् कम्पनीहरूमा लगानी गर्ने प्रवृत्ति रहेको छ, किनभने यसलाई सुरक्षित र दिगो लगानीको रूपमा हेरिन्छ। तर, बाढीपहिरोले गर्दा जलविद्युत् आयोजना प्रभावित हुँदा बैंकहरूको लगानी जोखिममा पर्नेछ। यो अवस्थाले बैंकिङ क्षेत्रको सम्पूर्ण कारोबारमा पनि गिरावट ल्याउन सक्छ, जसले समग्र अर्थतन्त्रलाई झनै नकारात्मक प्रभाव पार्छ।

नेपालमा जलविद्युत् क्षेत्रमा विदेशी लगानीकर्ता र विकास परियोजनाहरूको ठूलो संलग्नता छ। बाढीपहिरोका कारण जलविद्युत् आयोजनामा भएको क्षतिले विदेशी लगानीकर्तामा निराशा निम्त्याउन सक्छ, जसले नेपालको ऊर्जा क्षेत्रमा हुने भविष्यका लगानीहरूमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ। विदेशी लगानीकर्ताले यस्ता प्राकृतिक विपत्तिहरूबाट उत्पन्न जोखिमलाई गम्भीर रूपमा लिने हुँदा नेपालको लगानी वातावरणमा नकारात्मक सन्देश जान सक्छ।

अहिलेको अवस्थाले सरकारलाई पुनःनिर्माण कार्यमा ठूलो ध्यान दिनुपर्नेछ। दीर्घकालीन पुनर्निर्माण परियोजनाहरूमा समय, पैसा, र स्रोतहरू ठूलो मात्रामा लगानी गर्नुपर्नेछ। यो लागत पूर्तिका लागि विदेशी ऋणको आवश्यकतालाई बढाउन सक्छ, जसले देशको वित्तीय स्वास्थ्यलाई थप कमजोर बनाउने सम्भावना रहन्छ।

सरकारका लागि अहिलेको प्रमुख चुनौती भनेको बाढीपहिरोबाट क्षतिग्रस्त भएका आयोजनाहरूको पुनर्निर्माण हो। २ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ भन्दा बढीको क्षति भएका संरचनाहरूलाई पुनःनिर्माण गर्न लामो समय र ठुलो बजेट आवश्यक पर्नेछ। यसबाहेक, दीर्घकालीन समाधानको रूपमा जलविद्युत् आयोजनाहरूको सुरक्षित स्थानान्तरण, अत्याधुनिक सुरक्षा प्रणालीको प्रयोग, र विपत्तिको सामना गर्न सक्ने संरचनात्मक विकासमा सरकारको ध्यान दिनुपर्नेछ।

ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालयले जलविद्युत् क्षेत्रमा भविष्यमा आउने यस्ता विपत्तिहरूलाई न्यूनीकरण गर्ने योजनाहरू बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ। बाढीपहिरो जोखिमको पुनः मूल्यांकन गर्दै, दीर्घकालीन योजना निर्माण गर्नुपर्नेछ। जलविद्युत् आयोजनाहरूलाई सुरक्षित बनाउनको लागि संरचनागत सुदृढीकरण, समयमै पूर्वसूचना प्रविधिको विकास, र विपद् व्यवस्थापन क्षमताको विस्तार गर्न आवश्यक छ।

यो विपत्तिले जलविद्युत् आयोजनामा नयाँ ढाँचामा काम गर्नुपर्ने संकेत दिएको छ। सरकारले अब विपद् व्यवस्थापन क्षमताहरूमा व्यापक सुधार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। तत्काल राहत र पुनर्निर्माणका लागि ठोस कदम चाल्नुका साथै दीर्घकालीन पूर्वाधार विकासमा ध्यान दिनुपर्नेछ। यसका लागि जलविद्युत् आयोजना जोखिम मूल्यांकन, संरचनागत मजबुतीकरण, र वातावरणीय संरक्षणका उपायहरू आवश्यक छन्।

बाढीपहिरोको असर न्यूनिकरणका लागि जलविद्युत् आयोजनाहरूको सुरक्षित स्थानान्तरण, तटबन्धको निर्माण, र सिँचाइ प्रणालीको मर्मत सम्भारलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। साथै, जलवायु परिवर्तनका कारण आउने यस्ता प्राकृतिक विपत्तिहरूलाई ध्यानमा राख्दै दीर्घकालीन योजना बनाउन सरकारले वातावरण संरक्षणमा पनि जोड दिनुपर्ने हुन्छ।

हालको बाढी र पहिरोले जलविद्युत् क्षेत्रमा पुर्याएको क्षति र यसको प्रभावले नेपाललाई गम्भीर चुनौती दिएको छ। शेयर बजारमा जलविद्युत् कम्पनीहरूको प्रदर्शनमा गिरावट आउन सक्छ, जसले लगानीकर्ताहरूलाई निराश बनाउँछ। अर्थतन्त्रमा परेको प्रभावले दीर्घकालीन असर पुर्याउनेछ, खासगरी ऊर्जा आपूर्ति, बैंकिङ क्षेत्र, र समग्र उद्योगहरूमा।

सरकार र निजी क्षेत्रले मिलेर दीर्घकालीन योजनाहरू निर्माण गर्नुपर्ने आवश्यकता छ, जसले जलविद्युत् आयोजनाहरूलाई प्राकृतिक विपत्तिबाट जोगाउन मद्दत गर्न सक्छ। यसबाहेक, अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग र लगानीको प्रभावकारी प्रयोग गरी पुनर्निर्माण कार्यलाई गति दिनु आवश्यक छ।